Tagata Pasifika

The Pacific voice on
New Zealand television
since 1987

Tagata Pasifika

The Pacific voice on
New Zealand television
since 1987

FALEMA’I LESA MA LONA FINAU MO SĀMOA

Public Interest Journalism funded through NZ On Air

Avatar photo
Neueli Mauafu | Reporter

O le anavatau o lenei tausaga mo le fa’amanatuina o le tuto’atasi a Sāmoa, “Fa’aauau le folauga ile va’a o tautai. O se fuaitau e fa’amatalaina ai le toto masa’a a o tatou tua’a ua fai I lagi folauga, sa latou finau mo se sa’olotoga mo Sāmoa. Mai le 1962 se’ia o’o mai I le 2022, o se faigamalaga sa tele I fita ma fa’afitauli.

Peita’i, ua ao Sāmoa! ma o lea ua aulia ia le 60 tausaga talu ona alo ese mai I pulega fa’a kolone.
O se tasi o toa manumanu o Sāmoa sa tele lona sao I le femalagaiga ile va o Niu Sila ma Sāmoa, o Falema’i Lesa.

Sa ia malaga mai Sāmoa ile 1975 ona o sa’iliga manuia mo aiga ma fanau. A’o ia aumau ai I Aukilani, sa a’afia o ia ile osofa’iga fa’avaveao (Dawn Raids) mai le malo. O le poloa’I ua tu’uina mai, o le a toe fa’afo’I le tele o tagata Pasefika I o latou laufanua ona ua fa’avasegaina I latou o tagata solitulafono.

Falema’i with children and grandchildren in 2015. Photo: Ian Lesa

E le’i fa’afiti ia Falema’i, ma sa ia finau ma sogasoga ina ia fa’asa’o nei fa’amaumauga. O lona taofi, o ia o le sitiseni Niu SIla ona sa ia fanau I Sāmoa a’o pulea e Niu Sila ia Sāmoa. O le pule fa’a kolone a Niu Sila ia Sāmoa sa tupu I le va o tausaga e 1924 ile 1948. I le iloa a Falema’i, so’o se Sāmoa lava na fanau I le va o ia tausaga, e iai lana aia tatau mo le nofo mau po’o le sitiseni I Niu Sila.

Sa tele lava ia fa’afitauli na feagai ma Falema’i a’o ia una’ia lenei mataupu. Sa ia saili se fesoasoani I se tasi o loia ia George Rosenburg, ma na o’o ai lava ina o’o I le fa’amasinoga sili I Peretania po’o le Privy Council lea mataupu.

I le tausaga 1982, sa fa’apea ai ona o’o mai ai le fa’ai’uga mai Peretania ma ua manumalo ia Falema’i Lesa ma ua avea ai nei tagata uma na fanau I tausaga fa’atapula’aina ma sitiseni o Niu Sila. Talofa e, le tala manuia ua vave ona liliu talu ia fa’aiuga fai a le malo o Niu SIla ma le palemia ia Robert Muldoon.

Falemai Lesa with daughters and Michael Jones at the ifoga apology. Photo: Ian Lesa

Ua vave ona ia liliuina lenei fa’aiuga, ma ua ia suia ia aofia ai na’o tagata Sāmoa o lo’o I Niu SIla I lea taimi. O se fa’aiuga e manatu ia Falemai, e tumu I le fa’ailoga tagata ma le fa’ailoga lanu.
“Aisea e aua faia ese ai tagata Sāmoa mai isi tagata Pasefika? Pe o le fa’ailoga lanu ea” sa saunoa ai Falema’i.

“O leisi mafua’aga lena o lo’o feagai ma Sāmoa. O le fa’ailoga lanu mai tagata Niu Sila”.

Mai le 1982 seia o’o mai lenei taimi, o le taimi muamua lenei ua fa’asoa ai Falema’i I lenei mataupu, ma o lo’o iai naunauta’iga ia fai lea ma fagufagu mo le malo a Niu Sila aua le alualu I luma o mataupu tau le femalaga’iga ia Sāmoa ma Niu Sila.

E o’o mai lava I lenei taimi, o lo’o fa’apea ona iai Sāmoa I le quota po’o le se’i. Ae e manatu lava ia Falema’i, e tatau ona toe fa’afo’I mai ia le sitiseni a ona tagata Sāmoa.
“E tatau ona toe aumai le nofo mau a tagata Sāmoa, ina ia uma ai le fa’ailoga ese ina o tatou tagata Sāmoa”.

Stay Connected

Subscribe to our mailing list to receive daily updates direct to your inbox!

*we hate spam as much as you do